Κάνοντας μια σύντομη αναφορά στη νομική πτυχή του θέματος, ήδη από το 1998 το αμερικανικό Κογκρέσο βελτίωσε τη λεγόμενη «Πράξη Αναδιαμόρφωσης» απαιτώντας ρητώς από τις ομοσπονδιακές υπηρεσίες να τροποποιήσουν τις ηλεκτρονικές και διαδικτυακές τους υπηρεσίες προκειμένου να είναι προσβάσιμες από πρόσωπα με αναπηρίες. Η μη προσβάσιμη μορφή της τεχνολογίας, σύμφωνα με το σκεπτικό της Πράξης, αντίκειται στο θεμελιώδες δικαίωμα οποιουδήποτε να έχει πρόσβαση στην πληροφορία που επιθυμεί εύκολα και γρήγορα (Section 508, 1998). Η νομική αυτή πρωτοπορία έδωσε το έναυσμα για περισσότερη έρευνα στον τομέα αυτόν από όλους τους εμπλεκόμενους φορείς.

Η περίπτωση της προσβασιμότητας του λογισμικού και του διαδικτύου είναι ιδιάζουσα καθώς απαιτεί από τον χρήστη της τεχνολογίας ελάχιστες αισθητηριακές ικανότητες: Ένα ικανοποιητικό επίπεδο οράσεως και αντιλήψεως, και μια στοιχειώδη ικανότητα κινήσεως κάποιου άκρου του. Όταν ο χρήστης δεν διαθέτει τη δεύτερη ικανότητα, υπάρχουν τα κατάλληλα εργαλεία που θα μπορούσαν να τον διευκολύνουν στην αλληλεπίδρασή του με τον υπολογιστή. Επομένως, οι περισσότερες μελέτες που αφορούν το λογισμικό επικεντρώνονται στη λειτουργικότητα που απορρέει από το οπτικό περιβάλλον εργασίας του, αλλά και τις εναλλακτικές λύσεις κατά την περίπτωση στην οποία ο χρήστης έχει απωλέσει το σύνολο της όρασής του. Οι βασικές σχεδιαστικές αρχές στις οποίες πρέπει να στηρίζεται ο παραγωγός λογισμικού ώστε να επιτύχει το μεγαλύτερο δυνατό ποσοστό προσβασιμότητας και χρηστικότητας μπορούν να συνοψιστούν σε δύο κύριους άξονες (Schaffer, 2004):

α) Την θεώρηση του χρήστη του προγράμματος ή της ιστοσελίδας ως επίκεντρο του σχεδιασμού και β) Την προώθηση της απλότητας και της αισθητικής καθαρότητας ως άρχουσας σχεδιαστικής νοοτροπίας

Ο βαθμός προσβασιμότητας και χρηστικότητας του λογισμικού μπορεί να μετρηθεί και να αξιολογηθεί με βάση συγκεκριμένες παραμέτρους. Καταρχάς την ταχύτητα με την οποία ο χρήστης αξιοποιεί το περιβάλλον εργασίας που του παρέχει η εφαρμογή λογισμικού. Το χρονοβόρο, είτε αφορά το χρόνο εκτέλεσης της εργασίας από την πλευρά της μηχανής, είτε το χρόνο ανταπόκρισης του χρήστη, ποτέ δεν υπήρξε σύμμαχος της ομαλής λειτουργίας ενός συστήματος. Έπειτα, την ακρίβεια διεκπεραίωσης μιας συγκεκριμένης εργασίας. Στο συγκεκριμένο σημείο πρέπει να αναρωτηθούμε αν χρήστης και μηχανή χρησιμοποιούν στο διαδραστικό περιβάλλον επικοινωνίας τους λεκτικούς εκείνους κώδικες που θα τους επιτρέψουν να παράγουν το ακριβέστερο δυνατό αποτέλεσμα. Επιπλέον, σημαντικό στοιχείο αξιολόγησης της προσβασιμότητας αποτελούν και οι απαιτήσεις που θέτει η μηχανή από τον χρήστη προκειμένου να φέρει εις πέρας την εργασία της. Αυτές οι απαιτήσεις μπορεί να είναι πολυδιάστατες και να αφορούν τα πνευματικά, φυσικά ή ακόμα και υλικά εφόδια που έχει στη διάθεσή του ο εκάστοτε χρήστης. Για να γίνει πιο κατανοητό, αρκετές φορές συναντά κάποιος διαδικτυακούς τόπους που απαιτούν από τον επισκέπτη να έχει για παράδειγμα την τάδε έκδοση του τάδε επιπρόσθετου λογισμικού ή το τάδε μέγεθος απεικόνισης πληροφοριών (ανάλυσης) στην οθόνη του προκειμένου να λειτουργήσουν ομαλά, τη στιγμή που κάτι τέτοιο αν είχε σχεδιαστεί διαφορετικά, δεν θα ήταν απαραίτητο. Άλλοι πάλι, χωρίς να διατυπώνουν ρητά κάποιες απαιτήσεις, εκ των πραγμάτων έχουν σχεδιαστεί ώστε να απαιτούν είτε χρήστες με αυξημένες πνευματικές επιδόσεις (στην περίπτωση που πρέπει να «ανακαλύψουν» που βρίσκεται το μενού πλοήγησης), είτε αυξημένες ικανότητες οράσεως (στην περίπτωση που η πληροφορία ανακαλύπτεται δυσδιάκριτα μέσα από ένα έντονο ή παραπλήσιου χρωματισμού με το κείμενο φόντο).

Πολλά ακόμα τεχνικά στοιχεία παρόμοιας υφής (Duckett, 2005) μπορούν να καταστήσουν ένα λογισμικό ή μια ιστοσελίδα δυσπρόσιτη, όμοια με το παράδειγμα της μηχανής που παρατέθηκε στον πρόλογο. Γι αυτά τα τεχνικά προβλήματα σαφέστατα και υπάρχουν ενδεδειγμένες λύσεις που προσδίδουν στον χρήστη μια βελτιωμένη διαδραστική εμπειρία. Η πιο διαδεδομένη προσπάθεια παγίωσης κάποιων προϋποθέσεων στο σχεδιαστικό κομμάτι της δημιουργίας των ιστοσελίδων διαδικτύου είναι η λεγόμενη Διεθνής Συνεργασία W3C, η οποία καταβάλλει σημαντικές προσπάθειες στην παγίωση κάποιων συγκεκριμένων προδιαγραφών προσβασιμότητας και χρηστικότητας (W3C.org, "Web Accessibility Initiative"). Οι τεχνικές με τις οποίες οι προδιαγραφές αυτές μπορούν να ικανοποιηθούν είναι αρκετές. Το κεντρικό ζητούμενο όμως ένα: Περισσότερη ευχρηστία και ευκολότερη πρόσβαση για περισσότερους ανθρώπους. Η εποχή όπου η εφαρμογή είχε σαν επίκεντρο του ενδιαφέροντος τον εαυτό της και όχι το πρόσωπο που θα τη χειριζόταν φαίνεται να έχει παρέλθει ανεπιστρεπτί. Παραβολικά θα λέγαμε ότι σε μία κινηματογραφική ταινία αυτό που έχει εξέχουσα σημασία δεν είναι τόσο οι ηθοποιοί, η σκηνοθεσία ή ακόμα και το σενάριο καθαυτά, αλλά το αν θα καταφέρει αυτή η ταινία να αλληλεπιδράσει επιτυχώς με τον κάθε θεατή ξεχωριστά. Σε αυτό διαδραματίζουν καθοριστικό ρόλο και το κτήριο του κινηματογράφου, ο κόσμος που ενδεχομένως πηγαινοέρχεται στο διάδρομο, αλλά και οι αναμνήσεις προηγουμένων ανάλογων εμπειριών (Slatin, Rush, 2002). Το ίδιο συμβαίνει και στο λογισμικό, όπου και η παραμικρή λεπτομέρεια διαδραματίζει καθοριστικό ρόλο. Αυτή η λεπτομέρεια μπορεί και να μη σχετίζεται με το λογισμικό καθαυτό, αλλά με το υλικό με το οποίο συνεργάζεται και τις συνθήκες του περιβάλλοντος που περικλείουν τον χρήστη. Κατά τα φαινόμενα, οι παραγωγοί λογισμικού έχουν να μελετήσουν και να προνοήσουν αρκετά πράγματα προκειμένου να κατακτήσουν υψηλή προσβασιμότητα και χρηστικότητα.

Αρκετές ιδιωτικές επιχειρήσεις παραγωγής και διάθεσης εμπορικού λογισμικού προσπαθούν, εδώ και αρκετά χρόνια, να επιδείξουν προνοητικότητα και μέριμνα σχετικά με τον τομέα της προσβασιμότητας δημοσιοποιώντας ακόμα και τις αρχές που έχουν ακολουθήσει για το σκοπό αυτό (Microsoft, 1995). Είναι γεγονός που ομολογείται από όλες τις πλευρές ότι οι μελέτες και η υλοποίηση ενός μοντέλου λογισμικού αυξημένης προσβασιμότητας είναι δαπανηρό σε χρόνο και χρήμα. Αυτό έχει οδηγήσει αρκετά προϊόντα ελεύθερου λογισμικού να κάνουν μια έκπτωση στο θέμα της προσβασιμότητας και χρηστικότητας (Raymond, 2004). Παρ’όλες τις δυσκολίες αυτές όμως καταβάλλονται έντονες προσπάθειες προς τη βελτίωση των προδιαγραφών προσβασιμότητας και χρηστικότητας που αφορούν το λογισμικό ανοιχτού κώδικα (openusability.org).

- Duckett, J. (2005) "Accessible XHTML and CSS Web Sites. Problem - Design - Solution" Wiley Publishing, Indianapolis, USA
- Microsoft Corporation (1995) "The Windows Interface Guidelines for Software Design: An Application Design Guide", Ms Press, USA
- Schaffer, E. (2004) "Institutionalization of Usability: A Step-by-Step Guide" Addison-Wesley, UK
- Raymond, E. (2004) "The Luxury of Ignorance: An Open-Source Horror Story" άρθρο στο: http://www.catb.org/~esr/writings/cups-horror.html προσβάσιμο στις 13/1/06
- Section 508 (1998) http://www.section508.gov/
- W3C.org, (2006) "Web Accessibility Initiative" http://www.w3.org/WAI/